Pankreasın sürekli tekrar eden ve bazen de hiç fark edilmeyen enfeksiyon hasarları nedeniyle yavaş yavaş tahrip olabilir. Pankreas dokusu imha edilir ve bunun yerini yara dokusu alır. Bunun sonucunda pankreasın işlevsel hücreleri imha olur. 

Bunun neticesinde pankreas enzimi eksikliği nedeniyle sindirim bozuklukları ve insülin eksikliği nedeniyle kan şekeri hastalığı oluşur. Kronik bir pankreas enfeksiyonun sıkça nedenleri arasında aşırı alkol tüketimi, kalıtsal kusurlar (yani genetik mutasyonlar), kronik safra taşı rahatsızlığı ve başka nedenler (Örneğin; ilaçlar ve metabolik bozukluklar) bulunmaktadır.

Kronik pankreatit, pankreasta uzun bir dönem içerisinde oluşan enflamasyondur (yangı). Bu sürekli ve tekrarlayan enflamasyon sürecinde pankreasın işlevsel hücreleri yavaş yavaş tahrip olur; akut pankreatitin aksine, çoğu zaman bu tahribat ne yazık ki geri dönüşsüz olmaktadır. Tahribatın neticesinde pankreasta yara benzeri dokular oluşur ve bu bölgelerdeki hücreler tamamen işlevini yitirir. 

Nedenler

Hastalığın en önemli nedenleri erişkinlerde sürekli ve fazla miktarlarda alkol kullanımı olarak bildirilmekle beraber, çocuklarda genetik bozukluklar, safra yolları hastalıkları, pankreasın anatomik bozuklukları ve metabolik hastalıklar kronik pankreatite neden olabilmektedir.

Belirtileri

Pankreas hücrelerinin işlevini yitirmesine bağlı olarak;

  • Sindirim enzimlerinin üretilememesinden dolayı şişkinlik, tokluk hissi, kötü kokulu ishal ve uzun vadede sindirimin bozulmasına bağlı olarak kilo kaybı,
  • Hormonal üretimin sekteye uğramasından dolayı vücudun kan şekerini doğru olarak ayarlanamaması sonucu sıklıkla diyabet hastalığı ve buna bağlı belirtiler ortaya çıkabilmektedir.

Bunların yanı sıra, pankreas bezinin tahribatından ötürü, üst karın bölgesinde vücudu saran, kemer şeklinde ağrı da kronik pankreatitte görülen belirtiler arasında yer alır.

Muayene 

Hastanın şikayetleri de göz önünde bulundurularak hekim tarafından fiziki muayene yapılır. Hekimin gerek görmesi durumunda fiziksel muayeneye ek olarak kan testi isteyebilir veya görüntüleme cihazlarından faydalanılabilir. 

Tanı

Kan testinde pankreas enfeksiyon parametreleri (Amilaz, Lipaz) veya uzun süreli kan şekeri göstergesi HbA1c belirlenebilir. Pankreasın sindirim ve kan şekeri düzenlemesi bakımından normal çalışıp çalışmadığını tespit etmek için hekim tarafından farklı testler istenebilir. 

Dışkı Elastaz Ölçümü

Dışkı elastaz ölçümü, hastanın dışkısından numune alınarak yapılan bir işlemdir. Hastanın yeterince sindirim enzimi üretip, üretmediği belirlenebilir. Ancak pankreasın işlevini test etmek için yapılan başka muayeneler de mevcuttur. Pankreasın sindirim işlevinin ölçümü, günümüzde rutin olarak yapılmamaktadır. Sadece hekimin uygun gördüğü durumlarda gerçekleştirilmektedir.

Oral Glukoz Tolerans Testi

Bu testte hastaya belirli bir miktarda şekerli su içirilir. Hastanın kan şekerinin belirlenmesi için öncesinde ve sonrasında kan örnekleri alınır. Bu test sayesinde bir şeker hastalığının (diyabet) veya ön aşamasının (gizli diyabet) söz konusu olup olmadığı tespit edilebilir. Pankreas hastalıklarının tanısı için hekimin kullanabileceği çeşitli görüntüleme yöntemlerinden de faydalanılır.

Ultrason (Transabdominal Sonografi)

Ultrason, vücut görüntüsünü almaya yönelik en çok tercih edilen görüntüleme yöntemlerinden biridir. Burada ultrason dalgaları farklı organlar tarafından farklı şekilde yansıtılır. Karındaki karaciğer, böbrek ve pankreas gibi çeşitli organların ayırt edilebildiği görüntüler oluşur. Elde edilen görüntülere istinaden hekim bu organlardaki hastalıklı yapıları tespit edebilir.

Ultrason başlığı vücuda yerleştirilmeden önce cilt ile ultrason başlığı arasındaki teması iyileştirmek için jel sürülür. Jelin sürülmesine dayalı olası bir soğukluk hissi dışında muayene ne ağrıya ne de başka türde rahatsızlıklara neden olmamaktadır. Ultrasonun herhangi bir yan etkisi yoktur.

Bilgisayar Tomografisi (BT)

Pankreas hastalıklarında en sık uygulanan görüntüleme yöntemlerinden biridir. Bilgisayar tomografisi röntgen ışınları ile çalışır. Vücudun içinden çok sayıda hassas kesit görüntüler ile pankreasın ve çevresindeki organların durumu hakkında ayrıntılı bilgi edinmek mümkündür.

İşlem yaklaşık yarım saat öncesinde hastaya sıvı içerilmesi gereklidir. Hastaya verilen sıvı mide ve bağırsağın daha iyi görüntülenmesine yardımcı olmaktadır.

Özel bir muayene odasında gerçekleştirilen işlemde hasta, otomatik kaydırılabilir bir röntgen masasına yatırılır. Bir hoparlör üzerinden hastaya kontrol odasından talimatlar ve bilgiler verilir. Hastanın üzerinde bulunduğu röntgen masası bir borunun içine sürülür ve kesit görüntüler oluşturulur.

İşlemin ikinci yarısında damarları ve karın organlarını daha iyi görüntülemek amacıyla kol damarından iyot içeren bir kontrast maddesi enjekte edilir. İşlemin  tamamı yaklaşık olarak yarım saat sürer.

Hastanın alerjisi, pankreas işlev bozukluğu veya bir böbrek yetmezliği olması durumunda röntgen hekimine ve yardımcılarına bu konuda bilgi vermesi gerekmektedir. 

Manyetik Rezonans (MR)

MR görüntüleme yöntemi de yine bilgisayar tomografisine benzer bir yöntemdir. Burada da vücudun kesit görüntüleri oluşturulmaktadır. Ancak manyetik rezonans tomografisinde röntgen ışınları kullanılmaz, sistem değiştirilmiş manyetik alanlar ile çalışır.

Hasta kapalı bir borunun içine yatırılır ve tüm muayene boyunca hareketsiz kalması sağlanır. Kapalı alan korkusu olan kişiler hekimlerini bu konuda bilgilendirmelidir.

Kalp pili veya suni metal protezleri bulunan hastalar da hekimi bu konularda bilgilendirmek zorundadır. Manyetik rezonans Tomografinin manyetizm ile çalışmasından dolayı vücutta bulunan metaller sonucu olumsuz etki etkileyebileceği için, işlem esnasında herhangi bir metal bulundurulmamalıdır.

Manyetik Rezonans Tomografisi ile pankreas ve safra sisteminin hassas görüntüleri alınabilmektedir.

Endoskopik Retrograd Kolanjiyo Pankreatografi (ERCP)

ERCP ile safra yollarının ve pankreas geçitlerinin hassas bir görüntüsü elde edilir. Endoskopik retrograd kolanjiyo pankreatografi cihazı ile aynı zamanda safra veya pankreas ana girişini tıkayan safra taşları veya pankreas taşları gibi hastalıkların tedavisi de gerçekleştirilebilir. 

Hastaların rahat etmesi için işlem sırasında ilaç verilerek uyutulabilir. Bu işlemi yaptıracak hastaların işlemden en az 6 saat öncesinde herhangi bir şey yiyip, içmemesi gerekmektedir. 

İşlem esnasında hastaya alt kolundan bir damar yolu açılır ve hekimin uygun görmesi durumunda hastaya ilaçla müdahale edilebilir. 

Gastroskopide olduğu gibi hastanın ağzına hortum (endoskop) yerleştirilir ve yerleştirilen hortum oniki parmak bağırsağına kadar ilerletilebilir. Bu esnada hastayı kontrol eden sağlık personeli ekrandan tüm bilgilere ulaşabilir. 

Safra ve pankreas kanalının oniki parmak bağırsağı ile birleştiği yerde endoskopun içinden ince bir hortum (kateter) çıkarılır ve safra yoluna/pankreas ana yoluna sürülür.

Hastanın vücuduna yerleştirilen hortum üzerinden damarlara kontrast madde enjekte edilir ve röntgen görüntüleri hazırlanır. Bazen küçük bir kesi ile safra yoluna / pankreas ana yoluna girişin büyütülmesi gerekebilir (Papilotomi). ERPC sırasında safra yolunu geçici olarak açık tutmak ve safra sıvısının akışını güvenceye almak için safra yoluna ilave olarak bir stent yerleştirilebilir. 

Endosonografi (EUS)

Endosonografi işlemi bir mide görüntüleme işlemi gibi uygulanmaktadır.  Hasta uyutularak ağız yolundan  endosonografinin sonik başlığı bulunan hortum içeri yerleştirilerek, mide duvarından pankreasın ultrason muayenesi gerçekleştirilir.  

Doktorun gerek görmesi durumunda doku örneği alabilmek için hastaya biyopsi yapılabilir. Özellikle pankreas hastalıklarında BT veya MR gibi görüntüleme yöntemlerinin yetersiz kaldığı durumlarda endosonografi işleminden faydalanılmaktadır.

Kronik Pankreas Enfeksiyonu Tedavisi

Kronik pankreatitin tedavisinde her şeyden önce hastanın şikayetleri göz önünde bulundurulur. Öncelikle hastanın alkol tüketimi kısıtlanmalı, hatta durdurulmalıdır. İkinci olarak besinlerin yeterince sindirimini sağlamak için pankreasın normalde ürettiği enzimler ilaç olarak verilerek şişkinlik ve ishal gibi ağrılı semptomları azaltmaya çalışılır.

Bunların yanı sıra, yağ sindiriminde ortaya çıkabilecek sorunlarından kaynaklanabilecek bir takım vitaminlerin takviyesi de tedavinin bir parçası olabilmektedir. Pankreasın, hormon üreten hücrelerinin tahribatı nedeniyle oluşabilecek diyabet hastalığına yönelik tedbirler alınarak, tedavilere başlanması gerekebilir.

Cerrahi tedavi yöntemler ise hastalığın anatomik bir bozukluktan kaynaklanması, hastalığın neden olduğu ağrıların ağrı kesici ilaçlarla giderilememesi, hastalığın neden olduğu iltihaplanmanın çevre organlar, damarlar veya safra yollarına zarar vermesi ve hastalığın neden olduğu değişikliklerin arkasında bir tümör bulunma ihtimalinde tercih edilmektedir.